นมแม่อาหารหลักของลูกน้อย ที่มีสารอาหารต่างๆ ที่จำเป็นต่อการเจริญเติบของลูกน้อย แต่ทราบหรือไม่คะว่า น้ำนมแม่ก็แตกต่างกันตามช่วงเวลา และมีส่วนประกอบในน้ำนมที่แตกต่างกันวันนี้หมอหน่อยจะมาเล่าเกี่ยวกับส่วนประกอบของนมแม่ และเล่าถึง นมส่วนหน้า นมส่วนหลังว่าคืออะไร แม่ๆ จะได้เข้าใจในน้ำนมของตัวเองมากขึ้นค่ะ
น้ำนมแม่ อาหารแรกของลูก มีส่วนประกอบของสารอาหารที่สำคัญ เช่น คาร์โบไฮเดรต โปรตีน ไขมัน น้ำ นอกจากนี้ยังมีส่วนประกอบอื่นๆ ที่ดีต่อลูกน้อย เช่น
เซลล์มีชีวิตนับล้านเซลล์ เช่น เม็ดเลือดขาว Stem cell ที่ช่วยสร้างภูมิคุ้มกัน และการเติบโต
โปรตีน และ กรดอะมิโน ที่จำเป็น ช่วยในการเติบโต กระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน
ส่วนประกอบของน้ำตาลในรูปแบบของ Oligosaccharides ที่ทำหน้าที่คล้ายพรีไบโอติก เป็นอาหารของแบคทีเรียดีในลำไส้ ป้องกันการติดเชื้อ
มีเอ็นไซม์มากกว่า 40 ชนิด ที่สำคัญต่อการทำงานของร่างกาย และช่วยในการดูดซึมธาตุเหล็ก
มี Growth factors ที่ช่วยในการเติบโตของร่างกาย
มีวิตามินและเกลือแร่ที่สำคัญ ที่ช่วยในการทำงานของอวัยวะต่างๆ และการเจริญเติบโต
มี Antibodies ป้องกันการติดเชื้อทั้งจากแบคทีเรียและไวรัส
มี DHA และโคลีน ที่ช่วยในการสร้างระบบประสาทและสมอง และอื่นๆ อีกมากมาย
ส่วนประกอบต่างๆ ในน้ำนม อาจมีการเปลี่ยนแปลงได้ตามช่วงเวลาต่างๆ และตามความต้องการของลูกน้อยของคุณ โดยน้ำนมแม่จะแบ่งออกเป็น 3 ช่วงคือ
น้ำนมระยะหัวน้ำนม (colostrums)
Colostrums เป็นน้ำนมในช่วง 3-4 แรก ลักษณะน้ำนมจะข้น เหนียว สีเหลืองเข้ม หรือ สีส้ม บางครั้งเราจะเรียกว่า "Liquid gold" ความสำคัญของน้ำนม colostrums คือ มีสารภูมิคุ้มกันในปริมาณสูง ช่วยลดโอกาส การติดเชื้อในทารกแรกเกิด เปรียบเสมือน "วัคซีนธรรมชาติ" น้ำนม colostrums ให้พลังงานประมาณ 17 แคลอรี่/ออนซ์ โดยในวันแรก จะมีประมาณ 40-50 ซีซี/วัน หรือประมาณ 7 ซีซี/มื้อ แล้วค่อยๆ เพิ่มปริมาณเป็น 200-400 มิลลิลิตร/วัน ในระยะวันที่ 3-4 ถ้าทารกดูดอย่างสม่ำเสมอ ถึงแม้ colostrums จะมีปริมาณน้อยแต่ก็เพียงพอสำหรับทารกระยะแรกเกิด และอุดมไปด้วยประโยชน์มากมาย
ระยะน้ำนมปรับเปลี่ยน (Transitional milk)
ระยะที่สองจะเป็นช่วงน้ำนมปรับเปลี่ยน ซึ่งอาจพบในช่วง 4-5 วันหลังคลอดไปถึงประมาณ 14 วันหลังคลอด น้ำนมจะมีการเพิ่มปริมาณมากขึ้น คุณแม่จะรู้สึกว่าเต้านมมีอาการคัดตึง ซึ่งเป็นสัญญาณว่า น้ำนมกำลังเริ่มผลิตอย่างจริงจังเนื่องจากลูกน้อยมีความต้องการน้ำนมที่มากขึ้น ช่วงระยะน้ำนมปรับเปลี่ยนนี้ สีของน้ำนมจะมีลักษณะเป็นสีครีม มีปริมาณไขมันที่มากขึ้น มีแคลอรี่มากขึ้น มีน้ำตาลมากขึ้น ซึ่งจำเป็นต่อการเจริญเติบโตของทารก
ระยะน้ำนมแม่ (Mature milk)
หลังระยะปรับเปลี่ยนน้ำนม ประมาณสัปดาห์ที่ 3-4 หลังคลอด น้ำนมจะเข้าสู่ระยะน้ำนมแม่สมบูรณ์ ซึ่งระยะนี้จะอุดมไปด้วยโปรตีน น้ำตาล วิตามินและเกลือแร่ และมีส่วนประกอบดีๆ อีกมากมาย เหมือนที่หมอหน่อยกล่าวไปข้างต้น ในระยะนี้น้ำนมจะให้พลังงานมากขึ้น คือ 70-75 kcal ต่อน้ำนม 100 ml ส่วนประกอบหลักของน้ำนมแม่ในแต่ละวันจะไม่ค่อยแตกต่างกัน แต่ส่วนประกอบย่อย อาจมีการเปลี่ยนในแต่ละวันตามความต้องการของลูกน้อย
อะไรคือนมส่วนหน้า และนมส่วนหลัง?
นมส่วนหน้า หรือ Foremilk เป็นนมที่ออกมาในส่วนต้นของน้ำนม มีน้ำและน้ำตาล Lactose เป็นส่วนประกอบหลัก ทำให้ทารกหายหิวและดับกระหายได้ในช่วงแรก นอกจากนี้ยังช่วยในการขับถ่ายของลูกน้อยได้เป็นอย่างดี มีส่วนประกอบของเกลือแร่และวิตามินที่สำคัญ แต่ปริมาณไขมันจะน้อย ถ้าเปรียบเทียบก็เหมือน นมไขมันต่ำ(skim milk) นั่นเอง
นมส่วนหลัง หรือ Hindmilk เป็นนมลักษณะข้นคล้ายครีม ซึ่งพบในช่วงหลัง มีปริมาณไขมัน โปรตีน และพลังงานที่มากขึ้น เปรียบได้กับนมเต็มส่วน (whole milk) ในนมส่วนนี้จะมีส่วนประกอบของโอเมก้า 3 ที่ลูกจะสามารถนำไปใช้ได้ โดยนมส่วนหลังจะทำให้อุจจาระของลูกเป็นสีเหลืองข้น เป็นเม็ดๆ คล้ายเม็ดมะเขือ
หากอุจจาระของลูกมีลักษณะกระปิดกระปอย เป็นฟอง อาจเป็นเพราะได้รับนมส่วนหน้ามากเกินไป อาจต้องเพิ่มเวลาในการดูดนม หรือ บีบนมส่วนหน้าออกก่อนที่จะให้ลูกดูดนม
ในกรณีที่ลูกดูดนมบ่อย ดูดเกลี้ยงเต้า หรือมีการปั๊มนมบ่อยๆ นมส่วนหลังจะขึ้นมาเป็นส่วนหน้ามากขึ้น ทำให้ทารกน้ำหนักขึ้นได้ดีขึ้น แต่ถ้าปล่อยให้นมคัดตึงบ่อยๆ นมนั้นจะมีนมส่วนหน้าที่มากขึ้น ลูกอาจจะได้น้ำตาล Lactose มากเกินไป ทำให้อาจมีอาการถ่ายเหลวถ่ายบ่อยได้
อย่างไรก็ตามหากคุณแม่ให้ลูกเข้าเต้าบ่อยๆ ให้ดูดในระยะเวลาที่เหมาะสมคือมากกว่า 15 นาที ลูกมักจะได้รับนมทั้งส่วนหน้าและส่วนหลังอย่างเหมาะสมค่ะ
เรื่องของน้ำนมยังมีความรู้อีกมากมายที่หมอหน่อยอยากจะเล่า เอาไว้จะมาเล่าให้ทุกคนฟังใหม่ในบทความหน้านะคะ
เขียนโดย
พญ. ทานตะวัน จอมขวัญใจ หมอหน่อย (Tantawan Jomkwanjai.MD)